ARDIÇKUŞUGİLLER (KARATAVUKGİLLER) FAMİLYASI:
Ötücü kuşlar sınıfının öz ötücügiller üst sınıfı familyası üyeleri bu kuşların hemen hemen hepsinin seslerinin çok güzel olduğu ve ses güzelliği ile ün yaptıkları bilinmektedir. Bunun yanında taklit yetenekleri de çok gelişmiş durumdadır. Hiçbir familyada bu kadar çok sesi güzel ve taklitçi kuş bulunmamaktadır. Bu familya üyesi kuşlar bütün dünyaya yayılmış olup genelde hepsi böcekçildir. Meyve ve nadiren tohum yedikleri de olur. Hepsi güçlü uçucudurlar. 306 cins ve 45 türe ayrıldıkları bilinmektedir.
ARDIÇKUŞUGİLLER (KARATAVUKGİLLER ) FAMİLYASININ ÜYELERİ
- KARATAVUK (TURDUS MERULA)
- ADİ BÜLBÜL (BÜLBÜL) (LUSCINIA MEGARHYNEHOS)
- KIZILGERDAN (ERITHACUS RUBECULA)
- KIZILKUYRUK (PHOENICURES)
- MAVİGERDAN (BUĞDAYCIL) (LUSCINIA SVECICA)
- AMERİKAN NAR BÜLBÜLÜ ( TURDUS MIGRATPRINS)
- ORMAN ARDICI (HYLOCICHLA MUSTELINA)
- MÜNZEVİ ARDIÇ (HYLOCICHLA GUTTATA)
- DOĞU MAVİ ARDIÇ (SIALIA SIALIS)
- MAVİ KAYA ARDIÇI (MONTICULA SOLITARIUS)
- ÇIT ARDICI (ZELEDSNIA CORONATA)
- BEYAZ ARKALI ŞAMA (KITTACINCA MACABARICA)
- KUYRUK KAKAN (OENANTHE OENANTHC)
- TAŞ KUYRUK KAKAN (SAXICPLA TIRGUATA)
- KOLYELİ ARDIÇ (TURDUS TORQUATUS)
- BAHÇE KIZILKUYRUĞU (PHOENICURES PHOENICURES )
- ÖKSE ARDICI (TURDUS VISCIVORUS)
- ÖTER ARDIÇ (TURDUS PHILOMELOS)
- BOZ ARDIÇ (TURDUS PILARIS)
- KIZILARDIÇ (TURDUS ILIACUS)
- TROPİK ARDIÇ (MYADESTES TOWNSEND)
- TURUNCU GAGALI ARDIÇ (CETHARUS AURANTIIROSTRIS)
- TAŞÖPEN (OENANTHE ISABELLINA)
Şunu belirtmek gerekir; bir çok kitaplarda ve halk dilinde söylene gelen Söğüt BÜLBÜLÜ, Irmak BÜLBÜLÜ, Yalı BÜLBÜLÜ, Dik Kuyruk BÜLBÜL vs. gibi kuşlar “ÖTLEĞENGİLLER Familyası” üyeleri olup bu familya ile ilgileri yoktur.
Bu familya üyeleri içinden konumuz olan bülbül ele alınacaktır.
İSPİNOZGİLLER FAMİLYASI :
İspinozgiller familyası 35 cinsi içine alan geniş bir familyadır. Familya üyelerinin özelliklerinden biri yıl boyunca tüylerinin parlak ve çok renkli olmalarıdır. Genelde tohumcul olan bu küçük kuşlar meyve, sebze ile beslendikleri ve nadiren de böcek yedikleri görülür.
Genellikle tünedikleri yerde öterler. Çoğunun tatlı ve akıcı bir ötüşü vardır.
Bilim adamları bu familya üyelerini belirlemekte oldukça zorlanmışlardır. Bu küçük kuşların gösterdikleri uyum, davranış biçimleri, üreme, birlikte yaşama, ötüş şekilleri, göç durumları, tüy yapı ve renkleri ile ayak ve gaga yapıları gibi özellikleri nedeniyle; İspinozgiller, Kiraz Kuşları ( ÇİNTE – ORTOLAN – YELVE ) ve Serçeler gibi ayrı bir familya ayrımına tabi tutulmuşlarsa da ortak görüş hepsinin İspinozgiller familyası adı altında toplanması şeklinde olmuştur.
İSPİNOZGİLLER FAMİLYASININ ÜYELERİ
- ADİ İSPİNOZ (FRINGILLA COELERUS)
- KANARYA ( SERINUS CANARIA)
- KARDİNAL (FRINGILLIDAE CARDINALIS)
- SAKA (CARDUELIS CARDUELIS)
- FLORYA (CARDUELIS CHLORIS)
- KARABAŞLI İSKETE (CARDUELIS SPINUS)
- KÜÇÜK İSKETE (SERINUS SERINUS)
- KIRMIZI ALINLI İSKETE (SERINUS PUSILLUS)
- DAĞ İSPİNOZU (FRINGILLA MANTIFRINGILLA)
- KENEVİR KUŞU (ACANTHIS CANNOBINA)
- ÇAPRAZ GAGA (LOXIA LEVCOPTERA)
- ŞAKRAK KUŞU (PYRRHUMA PYRRHULA)
- KOCABAŞ (COCCOTHRAUSTES)
- KARABAŞLI KİRAZ KUŞU (EMBERILA MELANOLEPHALA)
- KIR YELVESİ (EMBERILA CIOIDES)
- KAYA (TAŞ) SERÇESİ (PETRONIA)
- SERÇE (PASSER DOMESTICUS)
- KIRMIZI KARDİNAL (CARDINALIS CARDINALIS)
- MAVİ İSPİNOZ (FRINGILLA TEYDEA)
- DARWİN İSPİNOZU (GEOPNINAE GEOPNINAE)
- YER İSPİNOZU (GEOSPIZA MAGNIROSTRIS)
- KAR İSPİNOZU (PLECTROPHENAX NIVALIS)
- KETEN KUŞU (CARDULEIS NILARIA)
- MAVİ ŞAKRAK KUŞU (GUIRACA CAERULCA)
- BEYAZ KANATLI ÇAPRAZ GAGA (LOXIA LEVCOPTERA)
- ORTOLAN (EMBERILA HOPTULANA)
- ADİ KİRAZ KUŞU (EMBERILA MELANOLEPHAMA)
- BATAKLIK KİRAZ KUŞU (EMBERILA SCHDENICUS)
- SARI BAŞLI KİRAZ KUŞU (EMBERILA CITRINELLA)
- ÇİT KİRAZ KUŞU (EMBERILA CIRCLUS),
- PAS BAŞLI KİRAZ KUŞU (EMBERILA BURINICEPS)
- BOYALI KİRAZ KUŞU (PASSERINA CIRIS)
- ORMAN KİRAZ KUŞU (EMBERILA RUSTIGA)
Bu familya içinde de konumuz olan kanarya ele alınacaktır.
BÜLBÜL (ADİ BÜLBÜL) (LUSCINIA MEGARHYNEHOS):
Karinalı kuşlar takımının Ötücü kuşlar sınıfı Öz ötücügiller üst sınıfının Ardıçkuşgiller (Karatavukgiller) familyasının bir üyesidir. 16 cm uzunluğunda sırtı pas renginde, karın altları kül rengi kuyrukları kestane rengi görünümündedir.
Tamamen böcekçil olmalarına rağmen meyvede yemektedirler. Göçmen kuşlardan olan bülbül Nisan Ayı’nın ilk haftalarında yurdumuza gelerek Eylül Ay’ı başında kışı geçirmek üzere Kuzey Afrika’ya göç eder.
Nisan Ay’ı başlarında ilk önce gelen erkek bülbüller yer tutmak için kendi aralarında mücadele ederler. Sık sık kavga ettikleri ve birbirlerini kovalamak için uçuş esnasında öttükleri de görülür. Belirli bir bölgenin sahibi olan erkek bülbül dişisini etkilemek ve yerini belli etmek amacı ile sık sık öter. Bu sıradaki ötüşleri düzensiz ve sert bir şekildedir.
Genelde küçükte olsa su kenarlarını, çalılık , böğürtlen ve yabani gül ağaçlarının bulunduğu yerleri tercih ederler.
Yabani güllerin çiçek açması bülbülün yer tutması ve dişisini etkilemek için sık olarak öttüğü zamana denk gelir. Bu durum halk dilinde Bülbül’ün Gül’e aşık olduğu söyleminin yayılmasına neden olmuştur. Böyle bir yakıştırma gerçek olmasa bile bülbülün ötüş güzelliği ile gülün çiçeğinin güzelliğinin bir birine yakıştırılmasından ibarettir.
Edebiyatımızda bülbül ve gül bir çok şair ve yazarımıza ilham kaynağı olmuş ve çok güzel dizelerin yazıldığı görülmüştür.
Bülbül aşıkmış gül’e gül nazar eder bülbül’e …
Gül dedi Bülbül Gül’e , Gül gülmedi gitti, Bülbül Gül’e, Gül Bülbül’e yar olmadı gitti
Bülbül’ün çilesi yanmakmış Gül’e
Bülbül’ü altın kafese koymuşlar ille de vatanım demiş.
Bülbül ne çekerse dilinden çeker
Bir gül için bülbül giymiş karalar
Bülbül güle konar öter
Bülbülde ses gülde renk
Her kuş bülbül, her çiçek gül olmazmış
Gül açar, bülbül öter yaz geçer
Sana gonca gül diyorlar, bana şeyda bülbül
Gül dalında öten bülbül olsam
Ne bahar kaldı ne gül ah, ne de bülbül sesi var
Güle gülmek yaraşır, bülbüle efgan etmek
Bahar oldu gül açıldı aşka geldi bülbül şimdi
Kırmızı gül açmayınca garip bülbül ötmezmiş
Eş tutan bülbüller sık çalılıklar arasına yaptığı yuvaya 4 – 5 adet koyu yeşil renkte yumurta yapar. Kuluçka süresi 13 – 15 gündür. Kuluçkaya dişi kuş yattığından erkek bülbül devamlı dişisine yem getirir ve genelde öğlen ikindi arasında dinlenmeye geçer. Bu arada dişisine güven vermek için sık olarak öttüğü duyulur. Bu ötüş gece geç saatlere kadar sürer ve tan vaktinin başlaması ile yeniden devam eder.
Kuşlar aleminde en güzel öten kuş olarak kabul edilen bülbülün sesinin bu kadar güzel olması ötüşündeki nağmelerin çok net anlaşılabilir ve çok değişik oluşunun yanında kaleme alınabilecek kadar (yazılabilme) açık ve net oluşundan gelir.
Her ötücü kuş gibi bülbülünde taklit yeteneği çok fazla olduğundan nağmeleri arasında diğer kuş ötüşlerini de duymak mümkündür. (Kikikiki – kerkenez ve küskete küskete – baştankara vb. ) Meraklılarınca izlenen bülbüllerin ötüşlerinde ki nağme farklılığının bulunduğu yörelere göre değişiklik gösterdiği izlenmiştir. Örneğin bir yöre de vay vay velis vaciles şeklinde öten bülbülün bu nağmesi başka yöredeki bir bülbülden vay vay velis vayvacık olarak duyulabilir. Bu nedenledir ki şu anda bülbülün ötüşündeki kesin nağme sayısı tespit edilebilmiş değildir. Şu an için 70’e yakın nağmesi bilinmektedir.
Sesinin güzelliği insan oğlunu hayran eden bu canlının kafeste beslenmesi merakı 16. asırda yoğun bir uğraşıya girildiği ve gözlerine mil çekilmek suretiyle evcilleştirilip kafeste öttürülmeye çalışıldığı kitaplarda yer almaktadır.
BÜLBÜLÜN KAFESTE BESLENMESİ :
Günümüzde Bülbül’ün kafeste beslenmesi artık zor değildir. Ne var ki bunun için bazı şartları yerine getirmek gerekir.
Bülbül beslenilecek kafesin ince bir tahta iskeletten olması ve alt ile ön cepheleri hariç diğer bölümlerinin yumuşak bir maddeden örneğin açık renkli brandadan yapılması gerekir. Çünkü Bülbül ani ve dik olarak zıplar ve kafa yapısı ince ve nazik olduğundan ani çarpma ile ölümüne neden olunmaktadır. Kafes yeterli kadar büyük olmalıdır. Normal tek kanarya kafesinin en az iki misli.
Bülbül’ün dışkısı çok asitlidir. Bu nedenle kendi dışkısına kesinlikle basmaması gerekir. Zira parmakları yara olup ölümüne neden olur. Bu sebeple kafesin tabanı ya ızgaralı olmalı veya altına mil serilmelidir.
Bilindiği gibi Bülbül böcekçil bir kuştur. Beslenmesi ya böcekle veya böcek terkibini içeren yapılacak mama ile beslenmelidir. Mama yapmak için kara kesek yağsız et bir kap içine keskin bir alet veya jilet ile kıyılır. İçine tuzsuz leblebi unu ve yumurta sarısı su ile karıştırılarak tahta bir tokmak ile iyice dövülür. Mamanın çok katı veya cıvık olmamasına dikkat edilir. Başlangıçta bu mamanın içine 3 – 5 adet un kurdu batırılır. Kurdu yerken Bülbülün gagası mamaya değdikten sonra devamlı mamayı yemeye başlar ve severek yer. Yaz günleri mamanın kokmaması için az verilip sık değiştirilmelidir.
Son olarak bülbül eş tutmadan tutulmalıdır. Eş tutan bülbül kesinlikle kafeste yaşamaz ve ölür. Yeni tutulan bülbül 2 – 3 gün içinde ötmez ise hemen salınmalıdır. Zira bu kuş ya eş tutmuştur veya dişidir.
Bülbülün beslenmesi ile ilgili bilgilere yer verildi ise de kesinlikle Bülbül’ün kafeste beslenmesine taraftar değilim. Günümüzde bülbül sesini en güzel şekliyle banda kaydediyoruz veya kaydedenlerden temin edebiliyoruz. Zaten ilerideki bölümlerde bahsedileceği üzere direkt olarak bülbülü veya sesini kanaryaya dinletip o kanaryadan bülbül ötüşü beklemek çok yanlıştır.
Bu arada ufak bir bilgi olarak diğer bir cins ve familya üyesi olan Arap Bülbülü’nün bu familya ile hiçbir ilgisinin olmadığını belirtirim.
BÜLBÜL NAĞMELERİ :
Kuşlar içinde en güzel ötüşlü kuş olarak kabul edilen bülbül nağmelerinin saymak oldukça zor bir iştir. Her yöre bülbülünün ötüşündeki nağme farklılığı ile nağmelerin yazıya dökülmesi de kişilere göre algılama farklılığı göstermektedir. Örneğin bir kişinin “ VACİLES SAK SAKİ” diye algıladığı bu bülbül nağmesini başka bir kişi “FAKİLET ZAK ZAKİ” şeklinde algılayabilir. Bülbül nağmelerini en iyi şekilde belirlemek için bandın teypte ağır devirde dinlenmesi gerekir.
İleride yeri gelince değinileceği üzere bunun en güzel çözümünün dernekler arası varılacak bir mutabakatla bu işe gönül vermiş ve anlayan kişilerden oluşacak bir toplantı ile bülbül nağmelerini içeren bandın dinlenerek her nağme üzerinde mutabakata varılıp yazıya alınması uygun olacaktır.
60 – 70 arası bilinen bülbül nağmelerinden daha farklı nağmelerde duyulması mümkündür. Zira her öz ötücü kuşlar sınıfı üyeleri gibi bülbül’de taklit yeteneği çok olan bir kuştur.
Aşağıdaki bölümde sıralanan bülbül nağmelerinin algılanması bana ait olup bu nağmeler başkalarınca daha değişik şekilde algılanabilir.
Bülbül ötüşündeki en güzel nağmelerin (Ç-F-H-K-T-V) harfleri ile başladığı duyulur.
Diğer yandan bülbül nağmeleri arasında kendi ötüşüne has ÇİÇİÇİ ve ŞAKŞAK Vb. kanarya nağmeleri de duyulur.
Yine bülbül nağmeleri dikkatli dinlendiğinde tek bölümlü nadir olmak üzere hemen hemen her nağme iki, üç veya dört bölümden oluşmaktadır.
EN ÇOK DUYULAN VE BİLİNEN BÜLBÜL NAĞMELERİ
- HİİİİİT HİİİİİT HİİİİİT GIRRRRK ( Bu nağme genelde bülbülün ötüşe başlama nağmesidir. Bazen Tehlike ve korku anında da bu nağmeyi yaptığı duyulur. )
- BİCOV BİCOV BİCOV
- CASİS CASİS CASİS
- ÇOV ÇOV ÇOVİİİ
- CAVİİİİİ CAVİİİİİ CAVİİİİİ VAYVACIK
- CAVİİİİİ CAVİİİİİ CAVİİİİİ VAYVACIK VACİ VACİ
- CİPARA CİPARA CİPARA Cİ
- CİPARA CİPARA CİPARA ÇOV ÇOV ÇOVİ
- ÇIPARAK ÇIPARAK ÇIPARAK
- ÇAVİİİ ÇAVİİİ ÇAVİİİ VOYT VOYT VOYT
- ÇUVİİİİT ÇUVİİİİT VOYYYT VOYYYT VOYYYT
- DODODODO VİT
- Fİ DODO VİT
- FÜSO FÜSO FÜSO
- FAKSSS FAKSSS FAKSSS LİLİLİ VACİ
- FELİT FELİT FELİT
- FUUUT FUUUT FUUUT
- FUUUT FUUUT FUUUT KAS KAS KASİ
- FAVAKİ FAVAKİ FAVAKİ
- FAKİ FAKİ FAKİ
- FİSKE FİSKE FİSKE VAY VAY VACİ
- FİSKE FİSKE FİSKE VAVACİ
- FAKİ FAKİ GUVAKİ
- FAKSSSS FAKSSSS COVCOVCOVİ
- FUUUT FUUUT FUUUT SAK SAK SAKİ
- GELİ GELİ VACİ VACİ
- HÜHÜHÜHÜ HÜHÜHÜHÜ
- HİCVACİ HİCVACİ
- HİİİT HİİİT HİİİT VOGİ VOGİ YAF YAF YAFİ
- HAFİ HAFİ HAFİ
- HİİİT HİİİT HİİİT VAY VAY VOGİ
- KİKİKİKİ KİKİKİKİ
- KISSS KISSS KISSS VACİLES KIS VACİ
- KISSS KISSS KISSSS VAYVACIK
- KISSS KISSS KISSSS VAYVACIK VACİ VACİ
- KIYYYK KIYYYK KIYYYK
- KÜSKETE KÜSKETE KÜSKETE
- KAS KAS KAS KASİ
- OYT OYT OYT
- SKAV SKAV SKAV
- SAK SAK SAK SAK SAKİ
- SUK SUK SUK SUK
- STOVVV STOVVV STOVVV ÇOV ÇOVİ
- TUVİİİ TUVİİİ TUVİİİ DOVDOVDOVİT
- TUVİİİT TUVİİİT TUVİİİT VAYVAYVAYVACIK
- TİYAF TİYAF TİYAF
- TİFO TİFO TİFO
- TÜÜÜVÜT TÜÜÜVÜT TÜÜÜVÜT
- TÜFİT TÜFİT TÜFİT
- TOV TOV TOV TOVİ
- TUVİİİT TUVİİİT TUVİİİT VAYVACIK VACİ VACİ
- VACİLES VACİLES SAK SAK SAKİ
- VAYT VAYT VAYT VAYT TUA TUA TUA
- VAYVAY VELİS VACİLES
- VAVACİVA ÇOV ÇOV ÇOVİ
- VOGİ VOGİ VOGİ
- VAYVAYVELİS VAYVACIK
- VELİS VELİS VELİS
- VUCUK VUCUK VUCUK VACİ VACİ
- VAC VAC VAC VACİ
- VUAKİ VUAKİ VUAKİ
- VAYVAYVAYVAYVAIK
- VOGİ VOGİ VOGİ YAF YAF YAFİ
- VACİK VACİK VACİK
- VAAACİ VAAACİ VAAACİ
- VAYVACIK VACİ VACİ
- YAF YAF YAF YAFİ
Yazar: Besim GÜLBAKAN
* Bu yazı dizisi Syn. Bahadır GÜLBAKAN aracılığı ile Syn. Besim GÜLBAKAN’dan izin alınarak www.serinofil.com‘da yayınlanmıştır. Tüm hakları yazarın kendisine aittir.
Sosyal Medyalardan Bizi Takip Edebilirsiniz:
